mercredi 16 novembre 2016

Sur un conte arménien - N. Lygeros (suivi du conte Lumineuse et le Dragon en Français et en Arménien)



Sur un conte arménien

N. Lygeros

À première lecture, les contes arméniens sont toujours surprenants. Ce n’est pas tellement la chute elle-même qui provoque cette surprise mais plutôt l’approche du récit. Les contes arméniens sont empreints d’une gravité qui les rend très humains. Il est difficile de penser qu’ils sont conçus pour des enfants. Il est plus vraisemblable que leur auditoire soit en réalité tout le peuple arménien. C’est pour cette raison que nous sommes si sensibles à l’anthologie de notre amie Louise Kiffer qui s’y connaît si bien en fleurs sauvages. Et sans doute l’un est-il lié à l’autre. Car les contes arméniens sont comme les fleurs sauvages. Nous ne les trouvons pas dans un jardin à la française ou à l’anglaise. Ils sont libres et appartiennent à la nature arménienne. Il faut donc aller les chercher sur place, sans avoir la possibilité de les trouver dans un lieu connu. Les contes arméniens sont aussi une forme de diaspora dans la narration arménienne. Chaque auteur a voulu enrichir le patrimoine arménien sans attendre de récompense en retour. Le sourire, la joie et la surprise des enfants suffisent à sa peine. Le reste est superflu. Car le conte est avant tout un don, un don anonyme. Voilà l’un de ses paradoxes les plus profonds. Il est créé dans un cadre social mais transcende sa condition pour s’adresser à la graine de l’humanité, les enfants. Après tout, Jacques Brel, l’a bien chanté même s’il a fallu entendre Charles Aznavour pour le comprendre. Les enfants sont tous les mêmes, ce n’est qu’après, longtemps après… Voilà pourquoi il est difficile de comprendre pourquoi les contes arméniens nous touchent autant. Car quelques détails suffisent à nous émouvoir. Comme si nous étions devant les broderies d’un costume traditionnel. Est-ce notre manière à nous de découvrir l’oubli d’une réalité, est-ce notre façon de rechercher cette réalité passée ou est-ce notre conscience de l’arménité ? Dans tous les cas, nous ne pouvons rester indifférents au récit, comme s’il puisait dans nos entrailles pour révéler les trésors de la terre des pierres. Comme si le narrateur sculptait dans notre nature humaine pour découvrir la croix nouée cachée en nous. Dans les contes arméniens, il faut avoir de grands yeux noirs pour être capable de pleurer devant l’émotion des enfants. Ainsi nous retrouvons en nous l’âme de Papik, et Tatik au moment où ils racontaient des histoires aux petits que nous étions dans le temps. Car c’est justement cet ancrage dans le temps qui nous caractérise. Innocents ou justes, survivants de la diaspora, nous sommes tous conscients que, malgré la volonté de la sublime horreur, nous sommes toujours là, à œuvrer pour l’humanité d’un peuple mais aussi pour le peuple de l’humanité. C’est l’ensemble de cela que nous retrouvons dans l’âme du conte arménien et c’est à cette âme que nous avons voulu rendre hommage avec le conte La Lumineuse et le dragon.

(texte en français)



Traduction en arménien

Լուսազարդն ու Վիշապը - (traduction par Achot Akopian)

Lumineuse et le dragon
conte philosophique de Nikos Lygeros

Loussazardn u Vishape

Traduit par Achot Akopian


Լինում է  չի  լինում մի փոքրիկ աղջիկ է լինում, այնքան փոքր, որ ոչ ոք նրա վրա ուշադրություն չէր դարձնում : Նրա անունը Լուսազարդ էր, որովհետեւ մթության մեջ նրա մազերը շողշողում էին :
Ամեն երեկո քնելուց առաջ, նա աղոթում էր մարդկանց համար : Նա չէր ուզում որ գյուղում դրա մասին իմանան, որպեսզի չծաղրեն, ասում էր նա ինքն երեն։

Այդ ժամանակ մի վիշապ էր անցնում այդ գյուղով : Նա իր հետ միշտ ուներ երկաթե տառեր, որպեսզի երբեք չմոռանա իր սիրելի հայրենիքը : Աղետի տարին նա լսել էր բազմաթիվ աղոթքներ, սակայն նա չեր կարողացել օգնել բոլոր իր բարեկամներին : Դիմադրությունն անօգուտ էր, սակայն այն չէր մարում ու նա փրկում էր բոլոր նրանց  ում կարողանում էր, ատամներով և եղունգներով: Երբ գազանները բռնեցին նրան ապա նրանց չհաջովեց սպանել վիշապին, քանի որ նա դեռ չէր ապրել իր հազար տարին: Եվ այսպես մի օր, արեւի ճառագայթների հետ, նա փախավ :

Այդ գիշեր նա լսեց փոքրիկ Լուսազարդի աղոթքը : Նա շատ մարդկանց էր տեսել, բայց ոչ ոք չէր աղոթում ուրիշների համար : Եվ նա որոշեց գնալ նրան տեսնել  իր գյուղում: Նրան հեշտ էր գտնելը, որովհետեւ նա լուսավորում էր խավարը: Փոքրիկ Լուսազարդը նայում էր նրան, սակայն չէր տեսնում. վիշապը  թափանցիկ էր, այն օրվանից, որ թողել էր իր հայրենիքը:
Բայց աղջիկը զգում էր նրա ներկայությունը և կանչեց .

- Ո՞վ է այդտեղ :
- Նա, ռվ լսել է քո աղոթքը :
- Դուք սու՞ րբ  եք :
- Իմ երկրում, սրբերը հետո են եկել:
- Ինչու՞ չեմ տեսնում Ձեզ:
- Որովհետեւ չկա պատճառ:
- Ինչի՞ եք նման :
- Իսկ ինչի՞  նման կուզենայիր, որ լինեմ :
- Վ
իշապի՛:
Վիշապի՞:
- Դա միայն վախեցնելու համար նրանց, ովքեր ցանկանում են վնասել մարդկանց ...
- Դու չե՞ս ուզում, որ մարդու նման լնեմ:
- Ոչ :
- Բայց ինչու՞ :
- Հակառակ դեպքում  ինչպե՞ս կպաշտպանեք մեզ:
- Դու իրավացի ես :
- Դու կլինես իմ վիշապը :
- Ինչպես  ասում են « իմ կողակիցը՞» :
- Ճիշտ ադպես :
- Շատ լավ, Լուսագարդ :
- Ո՞րտեղից գիտեք իմ անունը :
- Ես չգիտեմ, ես այն տեսնում եմ :
- Դուք տարօրինակ եք :
- Դա խանգարու՞մ է :
- Ոչ, այդպես ավելի լավ է : Այդպիսվ ուրիշ ոչ ոք Ձեզ չի ուզի :
- Ես այստեղ եմ քե'զ համար :
- Ինչու՞ եք Ձեզ հետ փոխադրում այդ երկաթե գրերը :

Վիշապն սկսեց պատմել նրան իր արկածները եւ ոքրիկ Լուսազարդը քնեց:  Առաջին անգամ կյանքում նա ուրախ էր: Վիշապը կանգնած մնաց նրա կողքին: Այսուհետեւ ոչ ոք չէր վնասի նրան: Ինքը նույնպս վերջապես լույս ունի գիշերվա համար: Փոքրիկկ Լուսազարդը  ընդամենը վառվող մոմն էր գոյություն չունեցող մի ազգության, որն սպասում էր հաջորդ պատմությանը , որպեսզի համայն աշխարհն արթնանա: Վիշապի երկաթե տառերով  Լուսազարդը կկարողանա գրել:

Լուսազարդն արթնացավ արևածագին  ու  վիշապի բացակայությանը ուշադրություն չդարձրեց: Աղջիկը զգում էր նրա ներկայությունը միայն այն ժամանակ, երբ նա դրա կարիքն ուներ: Նա կատարեց տնային աշխատանքները ցույց տալու համար, որ իքն արդեն մեծ է, բայց ոչ ոք դա չնկատեց:  Հետո  նա վերադարձավ իր սենյակը եւ այնտեղ տեսավ երկաթե տառերը: Վիշապը դանք թողել էր, որ նա չմոռանա իրեն հետ կապված պատմությունը:  Աղջիկը փորձեց դրանք բարձրացնլ, բայց նրանք չափազանց ծանր էին:  Վիշապն ասել էր, ռր դրանց քաշը հավասար էր հիշողության կշռին: Նա փորձեց կարդալ այն ինչ գրված էր, սակայն չկարողացավ:  Դրանք տարօրինակ էին ինչպես վիշապն ինքը:  Ու նա հիշեց վիշապին եւ ձայն տվեց նրան.

- Վիշա՞պ:
- Այո, Լուսազարդ:
- Դու որտե՞ղ էիր:
- Քո կողքին:
- Բայց ես քեզ չէի զգում:
- Որովհետեւ դու իմ կարիքը չունեիր:
- Երբ ուրիշների կարիքը չունենք, նրանց մենք չենք զգում:
- Այդպես են ասում:
- Ովքե՞ր, մարդի՞ք:
- Ոչ, մյուսները:
- Իսկ տառերը, նրանք ի՞նչ են ասում:
- Գաղտնիքը:
- Ի՞նչ գաղտնիք:

Վիշապը չպատասխանեց: Նա վերցրեց երկաթե տառերը եւ սկսեց գրել: Լուսազարդը նայում էր անտեսանելի շարժումները , փորձելով հասկանալ նրա միտքը եւ լսել լռության ստեղծագործությունը: Երբ վիշապն ավարտեց, իր ննջասենյակի պատը ծածկված էր նշաններով: Դրանք պատմության  դրոշմներն էին, գաղտնիքը վիշապի:

- Իսկ ես ինչպե՞ս կկարդամ դրանք:
- Մատներով:
- Մատներո՞վ: Բայց ինչպե՞ս է դա հնարավոր:
- Հիմնականը անտեսանելի է աչքերի համար:

Լուսաստղը հպեց իր ձեռքերը պատին. Եւ նա զգաց վիշապի փաղաքշանքը: Նրա աչքերը  ուրախությունից լցվել էին արցունքով:

- Դուք ինձ համար ուրիշ բաներ կգրե՞ք:
- Երբ որ դու վերջացնես:
- Ես չեմ ուզում, որ դա վերջանա:
- Ուրեմն ես կգրեմ այն պահին, որ դու կկարդաս, այդպիսով  դա երբեք չի վերջանա:
- Այո, ադպես էլ կանեք:
- Ես ադպես էլ կանեմ:

Այսպես  Լուսազարդը բաներ էր սովորում մթության լույսի  եւ մոռացված երկխոսությունների մասին:  Ուրիշ ոչ ոք չգիտեր նրանց գաղտնիքը: Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ երեկոյան պետք էր անջատել լույսը, Լուսազարդը կարող էր կարդալ այդ տարօրինակ գիրը: Ամեն օր Լուսազարդը ավելի ու ավելի էր կարդում: Նա ցանկանում էր իմանալ մոռացված բաները:  Նա ուզում էր իմանալ ապագայի մասին: Վիշապի հազարամյակը հիշողության մեջ էր պահում մարդկանց աշխարհը:  Լուսազարդը գիտեր, որ նա այլեւս մենակ չէ: Նախկինում եղել են մենակության մեջ գտնվող այլ փոքրիկներ եւ ապագայում կլինեն ուրիշները: Միայն թե հիմա կար նաեւ վիշապը: Աղջիկը նայեց կրկն վիշապին խավարի մեջ, այն պահին երբ նա գրում էր իր համար: Այժմ աղջիկը տեսնում էր նրան, քանի որ ինքը գիտեր նրա գաղտնիքը: Նա առաջին անգամ դիպչեց նրա ձեռքին, որ բարձրացնում էր  երկաթե տառերը եւ սկսեց գրել իր մտերիմ վիշապի հետ:

Մութն ընկել էր  Լուսազարդի գյուղի վա: Մինչդեռ կիսալուսինն այլ տեսք ուներ:  Որոշ ստվերներ երեխաներ էին  փնտրում :  Նրանք ուզում էին մարել հիշողության ապագան, եւ որ ոչ ոք չլսի պապի, տատի պատմածները, նրանք տանում էին երեխաներին: Այդ ստվերները նույն բանն էին արել վիշապի երկրում,  բայց այս անգամ նա պատրաստ էր:  Նա գրկում է Լուսազարդին, առանց նրան արթնացնելու ու դնում իր ուսերին: Լույսը գլխավերեւում նա դեմ դիմաց կանգնեց ու նայեց ստվերներին: Հենց որ նրանք դա տեսան ապա վախեցան ու կծկվեցին: Նրանք բաց թողեցին երեխաներին, որոնց բերել էին իրենց հետ, որպեսզի միասին դիմակայեն լույսի վիշապին:  Բոլոր ստվերները  միացան դարձան մի հսկայական ամբողջություն, սակայն վիշապը մնաց անհողդողդ: Ստվերն սկսեց րջափակել նրան ու վիշապն զգաց  իր  վրա  նրա  ամբողղջ ծանրությունը: 
 Բայց երբ ստվերը փորձեց բռնել  Լուսազարդին վիշապը թռավ  ստվերի վրայով:  Խավարը կորցրել էր գլուխը , քանի որ  չէր կարողանում բարձրանալ նրան հարվածելու համար: Նա սողում էր  գետնին: Այնուհետեւ վիշապը նետվեց նրա վրա լույսի արագությամբ եւ ստվերը կորավ: Այդ պահին Լուսազարդն արթնացաւ:

- Որտե՞ղ ենք մենք:
- Քո երազում:
- Ինչու՞:
- Քանի որ դու մտածեցիր իմ մասին:
- Ուրեմն ես քո կարիքն եմ ունեցել...
- Դրա  պատճառը չկար:
- Կար նաեւ մի ստվեր:
- Այո, բայց նա արդեն հեռացաւ:
- Դու՞  նրան  քշեցիր:
- Լույսը:
- Իսկ երեխաները:
- Այժմ երեխաներն իրենց տներում քնած են:
- Իմ քունն էլ է տանում:
- Ուրեմն  ես քեզ կտանեմ տուն:
- Դու ինձ քո  ուսերին կդնե՞ս:
- Ոչ, դա միայն երազաների համար է:  Ես քո  ձեռքը կբռնեմ:
- Ինչպես պապի՞կը:
- Այո , ինչպես պապիկը:
- Լաւ, ուրեմն դու էլ ինձ մի պատմություն կպատմե՞ս:
- Ինչու՞:
- Այդպես անում է պապիկը երբ քայլոււմ ենք:
- Եղաւ:

Այսպիսով, վիշապն ու Լուսազարդն առաջացան մթության մեջ: Վիշապը պատմեց քարե ծովի  պատմությունը: Լուսազարդը նրան ընդհատում էր խնդրելով որոշ պարզաբանումներ: Եվ այսպես, նա իմացաւ երեխաների մասին, ովքեր սիրում են ծովը : Նա փորձեց պատկերացնել դա, բայց դժվար էր: Նրա գյուղը լեռներում  էր եւ նա ծով երբեք չի տեսել: Երբ նրանք հասան իր սենյակը.

- Դու ինձ էլ ծով կտանե՞ս:
- Հիմա՞:
- Ոչ , նախ ուզում եմ այդ մասին երազել:
- Դու պետք է նախ քնես:
- Դու կմնա՞ս ինձ մոտ:
- Միշտ:
- Դու՞ էլ  կգաս իմ երազի մեջ:
- Միայն եթե դու իմ կարիքն ունենաս:
- Ես քո կարիքն ունեմ:
- Ուրեմն ծովի մոտ երազում ինձ կտեսնես:
- Դա այն է, ինչ ես ուզում եմ:
- Այդպես էլ կլինի:

Այսպես քնեց Լուսազարդը՝ անտեսանելիի հետ կապույտ երազում:

- Ինչու՞ այդքան կապույտ կա:
- Որպեսզի բոլոր մարդիկ էլ ունենան:
- Այդպես ավելի լավ է: Ես նույնպես ուզում եմ մի քիչ կապույտ:

Լուսազարդը  կռացաւ եւ մի բուռ ծով վերցրեց, բայց երբ նա բացեց բուռը  տեսաւ, որ այն կապույտ չէ:

- Ի՞նչ է տեղի ունեցել:
- Կապույտը ուրիշների հետ կիսելու համար է, այլ ոչ թե իրեն համար պահելու:
- Ներեցե՞ք ...
- Կարեւոր չէ, դա այն է միայն, ինչ դու ուզում էիր անել:
- Ինչու ես դու այդքան սիրալիր ինձ հետ, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ ես սխալվում եմ:
- Սխալները վատ չեն: Ես գիտեմ, որ դու ուզում էիր այն ցույց տալ քո տատիկին:
- Ինչպե՞ս իմացար:
- Ինքը չէ՞, որ  քեզ պատմություններ է պատմում երեկոյան:
- Այո , այո:
- Ուրեմն դու գիտես, թե ինչ է պետք անել հիմա:
- Նրան ծովի մոտ տանել:
- Դա միակ ճանապարհն է, որ նա կրկին տեսնի  կապույտը:
- Որտեղի՞ց գիտես, որ նա այն արդեն տեսել է:
- Ինչ,  նրա անունը և քոնը նույնը չե՞ն:
- Այո, ես նրա անունն եմ վերցրել:
- Դու չես վեցրել:.
- Ինչպես կապույտն է:
- Ճիշտ է:

Լուսազարդը  կրկին նայեց ծովին: Նա հասկացավ, որ իր տատը վիշապի հետ նույն տեղն էր եկել: Հենց նա էր իրեն առաջին անգամ պատմել վիշապի մասին՝ իր սիրած հեքիաթը:  Հենց նա էր ընտրել, որ վիշապ լինի: Եւ տատիկի հեքիաթները հենց վիշապի պատմությունն են:

- Ուզում եմ արթնանալ:
- Բացիր աչքերդ:

Լուսազարդն  արթնացավ եւ ձեռքը մեկնեց:

- Դու այստե՞ղ ես:
- Քո կողքին:
- Դու՞ ես օգնել իմ տատիկին:
- Այո:
- Ինչու՞ ինձ ավելի շուտ չասացիր:
- Ո՞վ է հավատում  հեքիաթների:
- Բայց դա հեքիաթ չէ, այլ քո պատմությունը:
- Իմ պատմությունն այլեւս գոյություն չունի: Նրանք այն ջնջել են:
- Մենք այն նորից կգրենք:
- Ով կհավատա դրան:
- Մենք կասենք, որ դա հեքիաթ է:
- Նույն բանն  էլ տատիկդ էր կարծում:
- Դա՞ է պատճառը, որ նա դարձել է գրող:
- Այն ժամանակ այլընտրանք չկար:
- Իսկ հիա՞:
- Պատմությունը դու՞ր է գալիս քեզ:
- Դա իմ տատիկն է  ինձ համար պատրաստել:
- Միայն այսպես...
- Ես կարո՞ղ եմ գրել քո պատմությունը:
- Այո:
- Ինչպե՞ս ես դու այդպես դիմացել երկար տարիներ առանց պատմության:.
- Ես սպասում էի քեզ այդ առասպելում:
- Իսկապե՞ս:
- Ես ապագայի հիշողությունն եմ
- Ես հիշողության ապագան եմ:
*******

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire

Quelques lignes signalant votre passage me feront toujours plaisirs. Si vous n'avez pas de blog, vous pouvez néanmoins poster un commentaire en cliquant sur "Anonyme" et signer de votre nom ou un avatar. Amicalement,
Dzovinar